PARK REKREACYJNY „ZOOM NATURY” W JANOWIE LUBELSKIM
Zoom Natury w Janowie Lubelskim to nowoczesne centrum edukacyjno-rekreacyjne, w którym architektura harmonijnie łączy się z krajobrazem i ekologią. Projekt autorstwa Mirosława Nizio i pracowni Nizio Design International obejmował opracowanie koncepcji programu funkcjonalno-użytkowego parku, pełnej dokumentacji architektonicznej, projektów ekspozycji oraz elementów małej architektury i zagospodarowania terenu. Całość powstała na ponad 10-hektarowym terenie w bezpośrednim sąsiedztwie Zalewu Janowskiego, na skraju Lasów Janowskich, i została oddana do użytku w czerwcu 2015 roku.
Głównym założeniem projektowym było podporządkowanie architektury naturalnemu kontekstowi miejsca. Kompleks tworzy sześć obiektów, w tym pawilony ekspozycyjne i administracyjne, centralne laboratorium wiedzy, wieża widokowa oraz most pieszo-rowerowy. Obiekty cechuje niska, horyzontalna zabudowa, rozczłonkowana kompozycja i zastosowanie naturalnych oraz odzyskanych materiałów, takich jak drewno, stal, szkło czy gabiony wypełnione lokalnymi kamieniami i pniami drzew. Użycie pomp ciepła, paneli fotowoltaicznych i solarnych wpisuje się w proekologiczny charakter całego założenia.
10-hektarowy obszar parku otwiera dynamiczna żelbetowa bryła z ażurowym drewnianym zadaszeniem. Ma ona powierzchnię 363,14 m² i stanowi bramę wejściową do kompleksu. Budynek ten mieści biuro, sanitariaty oraz punkt sprzedaży biletów i pamiątek. Elewacja wykonana z gabionów pełni nie tylko funkcję estetyczną i izolacyjną, ale także edukacyjną: wypełniona lokalnymi kamieniami i pniami różnych gatunków drzew, nawiązuje do charakteru regionu i materiałów wykorzystanych w całym założeniu. Rozwiązanie to kształtuje świadome doświadczenie kontaktu z naturą już od pierwszych kroków w parku.
Centralnym punktem parku jest Plac Energii, na którym krzyżują się wszystkie ścieżki zwiedzania. Znajdują się tu interaktywne rzeźby-maszyny, dzięki którym odwiedzający mogą doświadczać przekształcania energii kinetycznej w dźwięk lub energii elektryczną. Plac służy zarówno zabawie, jak i nauce, ukazując praktyczne aspekty fizyki i mechaniki. W jego płytę wbudowano podświetlane fontanny, które przynoszą wytchnienie zwiedzającym w upalne dni. Ich zmienne natężenie i rytmiczne działanie są zintegrowane z przestrzenią edukacyjną placu, tworząc multisensoryczne doświadczenie angażujące wzrok, dotyk i słuch.
Laboratorium Główne to najważniejsza merytorycznie część kompleksu. Budynek o powierzchni 407,16 m² wkomponowuje się w krajobraz, a jego dach pełni funkcję punktu widokowego i strefy wypoczynku. Obiekt mieści multimedialną ekspozycję poświęconą botanice, zoologii, historii naturalnej i gatunkom chronionym. Trzy sąsiadujące z nim pawilony ekspozycyjne o powierzchni 160,91 m² każdy, mają organiczne kształty i żelbetowe konstrukcje z przeszklonymi elewacjami odbijającymi otaczającą zieleń.
Pierwszy pawilon mieści Laboratorium Runo Leśne, zaprojektowane z myślą o najmłodszych odwiedzających. Wnętrze wypełniają interaktywne eksponaty i strefy sensoryczne. Drugi to Laboratorium Awifauny i Troposfery, w którym zaprezentowano bogactwo ptasiego świata, zjawiska atmosferyczne i podstawy aerodynamiki. Trzeci budynek, Laboratorium Recyklingu i Energii, ukazuje różnorodne formy pozyskiwania i przetwarzania energii, a także zagadnienia związane z gospodarką odpadami. Eksponaty wykonane z odzyskanych materiałów, takich jak szkło, puszki czy kartony, wspierają edukację ekologiczną.
Zwieńczeniem założenia jest 11-metrowa wieża edukacyjna, a na terenie parku znajdują się także ścieżki rowerowe, siłownie plenerowe, bulodrom, park linowy oraz powydmowa plaża o długości 0,5 km. Harmonijny układ urbanistyczny i promienisty rozkład ścieżek prowadzących z Placu Energii pozwala na intuicyjne poruszanie się po terenie obiektu.
Zoom Natury to modelowy przykład przestrzeni, w której architektura nie dominuje nad otoczeniem, lecz współistnieje z nim i wspiera jego poznawanie. Jak podkreśla autor koncepcji, Mirosław Nizio: Kubatury zostały zaprojektowane tak, by nie dominowały nad otoczeniem. Sprawiają wrażenie wtopionych i scalonych z niezwykłym naturalnym krajobrazem okalającym wody Zalewu Janowskiego.
Projekt wymagał ścisłej współpracy z inwestorem i opracowania spójnej koncepcji programowej, łączącej funkcje rekreacyjne, edukacyjne i krajobrazowe. Kluczowe było uwzględnienie lokalnego kontekstu przyrodniczego i społecznego, a także stworzenie przestrzeni elastycznej funkcjonalnie, dostępnej dla różnych grup wiekowych i użytkowników o zróżnicowanych potrzebach. Zoom Natury stanowi przykład projektowania zintegrowanego – od koncepcji funkcjonalnej, przez architekturę, po scenariusze narracyjne wystaw i detale materiałowe – gdzie wszystkie elementy współgrają w służbie idei edukacji ekologicznej i świadomego kontaktu z naturą.
W 2015 roku Zoom Natury nagrodzono międzynarodowym laurem International Property Award dla najlepszego w Europie obiektu typu Leisure Architecture.
